با افزایش شیوع چاقی در جهان امروز که علت آن کاهش تحرک و فعالیت بدنی است، بیماریهای مزمن نظیر فشار خون، بیماری های قلبی، نقرس، آرتریت، روانی، مشکالت عروقی، بیماریهای کیسه صفرا، بیماریهای گوارشی، سرطان و دیابت افزایش یافته است.

یکی از بیماریهایی که ارتباط نزدیکی با شاخص توده بدنی و اضافه وزن دارد، دیابت نوع2است. به طوریکه شاخص توده بدنی بیشتر از35 کیلوگرم بر مترمربع موجب افزایش بیش از حد انسولین شده، به افزایش خطر دیابت تا بیش از60 برابر در زنان و42 برابر در مردان منجر میشود.

دیابت نوع 2با مقاومت به انسولین عضلانی-اسکلتی و اختلال در متابولیسم گلوکز مشخص میشود؛ علاوه بر اختلالات در هموستاز گلوکز، افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دارای اختلال در لیپید و سوخت و ساز بدن نیز هستند.

امروزه دیابت در سطح جهان به طور گسترده ای در حال افزایش است؛ به طوریکه 382 میلیون بزرگسال در سراسر جهان دیابت نوع 2 دارند و پیش بینی میشود که این رقم تا سال 2035 به 592 میلیون نفر برسد. مطالعات اپیدمیولوژیک حاکی از آن است که در ایران بیش از 3 میلیون نفر دچار دیابت هستند، میزان شیوع دیابت آشکار در جمعیت بزرگسال ایران7 درصد و دیابت پنهان 13 درصد گزارش شده است.

براساس نتایج مطالعات، فعالیت ورزشی منظم تأثیر زیادی بر سلامت و کیفیت زندگی دارد و باعث درمان بیماریهای مزمن میشود؛ از جمله بیماری دیابت نوع 2 که بهبود حساسیت به انسولین موجب درمان یا پیشگیری ازآن میشود؛ به طوریکه به میزان 58 درصد از مبتلا شدن افراد پیش دیابتی به دیابت نوع 2 جلوگیری میکند.

 فعالیت ورزشی باعث افزایش انتقال گلوکز عضلانی شود و به واسطه همین عمل، حمل کننده GLUT4  (Glucose transporter-4) افزایش می یابد که موجب افزایش حساسیت به انسولین می شود. همچنین میزان افزایش حساسیت به انسولین براثرفعالیت ورزشی در افراد سالم نسبت به افراد مبتلا به دیابت نوع2، شش برابر بیشتر است؛ احتمالا کاهش وزن و کاهش چربی بدن نیز باعث افزایش حساسیت به انسولین میشود، در حالیکه در برخی مطالعات بیان کرده اندکه فعالیت ورزشی بدون کاهش وزن هم باعث افزایش حساسیت به انسولین میشود.

 در رابطه با شدت تمرینات ورزشی و تأثیرات آن بر حساسیت به انسولین نتایج مطالعات نشان داده اند که تمرینات ورزشی با شدت بالا تأثیر بیشتری بر حساسیت به انسولین و بهبودی دیابت نوع 2 دارند.

از مزایای استفاده از تمرینات با شدت بالا میتوان به افزایش گلوکز در جریان خون، مصرف بیشتر گلیکوژن عضلانی و افزایش هزینه های انرژی که موجب کاهش وزن میشود، اشاره کرد؛ به همین دلیل سیستمهای فسفاژن و گلیکولیز بیهوازی تأثیر بیشتری بر حساسیت به انسولین دارند.

با وجود اثرات مثبت فعالیت ورزشی بر حساسیت به انسولین، هنوز جای سوال است که کدام نوع از تمرینات مقاومتی، حاد، ترکیبی، استقامتی و هوازی مفیدتر است؛ اگر چه طور کلی، انجام تمرینات ورزشی مختلف (تمرینات هوازی، مقاومتی، تمرینات تناوبی شدید و ترکیبی) با هرگونه شدت، مدت و نوع تمرین در صورت رعایت اصول انجام تمرینات، در بهبود حساسیت به انسولین در افراد با هرسن، جنسیت، BMI، سالم یا مبتلا به دیابت نوع2 و یا مبتلا به سایر بیماریها مؤثر است؛ اما انجام تمرینات ترکیبی به مراتب از انجام هر کدام از تمرینات به تنهایی در بهبود حساسیت به انسولین مناسب تر است؛ اما باید به این نکته توجه کرد که انجام هرگونه تمرینات ورزشی برای بیماران خاص، از قبیل دیابت نوع2، پرفشاری خون و... زیرنظر متخصص در حیطه تمرینات ورزشی صورت گیرد تا متغیرهای اصلی تمرین نظیرشدت، مدت، تکرار جلسات و...کنترل گردد؛ که عدم رعایت این نکته باعث میشود تمرینات ورزشی نه تنها نتیجه مثبت نداشته باشند، بلکه موجب آسیب دیدن و شدید شدن روند بیماری خواهد شد./ف.نوروزی فرد

«آرش دشتابی» دکترای تخصصی تغذیه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز